Met de uitvoering van de wettelijke taak Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en het Rijksvaccinatieprogramma hebben we een bijdrage geleverd aan het gezond en veilig opgroeien van de kinderen in Utrecht.We hebben de gezondheid van de ongeveer 70.000 Utrechtse kinderen tot achttien jaar gemonitord. Gezond opgroeien is niet voor elk kind vanzelfsprekend, daarom hebben we hier extra aandacht voor. Omdat bij opgroeien veel partners betrokken zijn, werken we veel met hen samen in de stad. De JGZ draagt bij aan verschillende kernthema’s zoals het versterken van gezondheidsvaardigheden, het stimuleren van bewegen en gezond eten en het vroegsignaleren van armoede. We hebben aan vier ambities gewerkt die hierna worden toegelicht.

Gezonde start voor alle kinderen
Toegankelijke en laagdrempelige JGZ
Ook in 2018 konden alle ouders en kinderen terecht bij de JGZ voor vragen over gezondheid, groei, ontwikkeling en opvoeding. We willen dat de JGZ een zichtbare, toegankelijke en laagdrempelige organisatie is. Dit maken we mogelijk door onze huisbezoeken, (extra) contactmomenten en onze samenwerking met partners, zoals de buurtteams. In 2018 zijn we bijvoorbeeld met de voorbereidingen voor het ouderportaal gestart. Dit is een aanvullend digitaal hulpmiddel om met ouders in contact te blijven. Laagdrempelige toegang is belangrijk, omdat ouders of partners soms niet goed de weg weten naar de JGZ. Het gemiddelde cijfer dat ouders van kinderen aan de JGZ hebben gegeven in 2018 is een 8,1 (deze klantenbehoeftepeiling is ingevuld door 2.106 ouders). Eén van de ouders geeft bijvoorbeeld aan:

In 2018 was er veel aandacht voor vaccinaties in de landelijke en lokale media. Landelijk, maar ook in Utrecht daalde de vaccinatiegraad licht. De vaccinatiegraad in Utrecht ligt nog boven de landelijke streefwaarde van 90%. Om meer zicht te krijgen op de beweegredenen van (groepen) mensen om al dan niet te vaccineren, hebben we de cijfers van het RIVM op wijkniveau geanalyseerd, geduid en beschikbaar gesteld op volksgezondheidsmonitor.nl. Op wijkniveau schommelt de vaccinatiegraad rond de 90%.
De gemeenteraad organiseerde een expert meeting over de vaccinatiegraad waar we een bijdrage aan hebben geleverd door te zorgen voor sprekers met expertise en het meedenken over het programma. Tijdens deze avond hebben we de nieuwe gegevens over de vaccinatiegraad op wijkniveau toegelicht.
Het kabinet besloot om alle veertienjarigen te vaccineren tegen meningokokken-infectie. In oktober 2018 hebben ruim 2.300 jongeren in de gemeente Utrecht een uitnodiging ontvangen voor de vaccinatie tegen meningokokken ACWY. Het voorlopige opkomstpercentage is 76%.

Eerste 1.000 dagen van een kind
We hebben extra aandacht besteed aan het belang van de eerste 1.000 dagen van een kind. De gezondheid en ontwikkeling van een kind voor, tijdens en na de geboorte blijkt van invloed op problemen op latere leeftijd. Minister de Jonge van VWS lanceerde hiervoor het landelijk actieprogramma kansrijke start. Samen met zeven andere gemeenten zijn we begonnen aan de uitwerking hiervan met het tweejarigleer-en verandertraject ‘Kansrijke, veilige en gezonde start’. Gezonde start is ook een speerpunt van de regionale samenwerkingspartners in de Health Hub waar de gemeente Utrecht één van de partners is. Met deze trajecten geven we de komende periode vorm aan een gezonde start op lokaal en regionaal niveau.

Versterking geboortezorgketen
De samenwerking in de geboortezorgketen is verder versterkt. In 2018 heeft de JGZ een samenwerkingsovereenkomst gesloten met het Bestuur van het Verloskundig Samenwerkingsverband rond het Wilhelmina kinderziekenhuis (Alliant geboortezorg Utrecht). Daarnaast zijn er wijknetwerken ontstaan rondom de eerste 1.000 dagen van een kind. Bijvoorbeeld in Overvecht was het netwerk betrokken bij het ophalen van verhalen van kwetsbare vrouwen en jonge moeders over hun behoefte aan zorg en ondersteuning rondom de zwangerschap. De uitkomsten hiervan zijn gedeeld met het netwerk en helpen de professionals de belevingswereld en de behoeften van de zwangere vrouw centraal te stellen in hun werk.

In 2018 hebben jeugdverpleegkundigen zwangeren die in een kwetsbare situatie zitten ondersteund door al tijdens de zwangerschap met hen in gesprek te gaan bij de vrouwen thuis door middel van prenatale huisbezoeken. Kwetsbare jonge zwangere vrouwen, die intensievere ondersteuning wilden en nodig hadden, hebben deelgenomen, of doen dat nog steeds, aan het programma VoorZorg.

Moeder-babygroepen
In 2018 zijn we verder gegaan met de Moeder-babygroepen in Overvecht als onderdeel van Versnelling Overvecht en in Kanaleneiland. De moeders ervaren deze groepen als positief. Zo zien we bijvoorbeeld dat vanuit de kracht van de groep sommige moeders een stap naar professionele hulp durven te zetten, anderen maken de stap naar taalles of een cursus en weer anderen vinden het prettig om sociale contacten te maken in de groep. Er is een vervolggroep bij de sociaal makelaars voor kinderen van vijftien maanden tot vier jaar.

Alle kinderen doen mee
Met Voor- en Vroegschoolse educatie (VVE) voorkomen en pakken we taalachterstand bij jonge kinderen aan. JGZ verzorgt de indicatie voor VVE en werkt in de toeleiding nauw samen met Spelenderwijs. In 2018 kwam ongeveer 22% van de 6.300 kinderen (=ruim 1.350 kinderen) tussen de 2,5 en 4 jaar in aanmerking voor een indicatie VVE. Zij werden overgedragen aan Spelenderwijs. Ons bereik komt op 96% (kinderen met een indicatie die ook daadwerkelijk geplaatst zijn). Verder adviseerden JGZ-professionals vanuit hun sociaal-medische expertise jongeren, ouders en scholen over de mogelijkheden om bij ziekteverzuim weer sneller naar school te gaan, door te adviseren over re-integratie op school. Wij dragen er vanuit de aanpak ‘Utrecht zijn we samen’ aan bij dat elk gezin zich geaccepteerd en welkom voelt in de stad. Oumnia Works, Trias Pedagogica en Stichting Jongerenwerk Utrecht (JoU) droegen via opvoedtrainingen en -debatten bij aan bewustwording bij ouders van de waarde van het gesprek met hun kinderen. Bovendien was er aandacht voor het herkennen van signalen van (beginnende) radicalisering.

Aandacht voor ouderschap
We gaven in 2018 samen met partners collectieve voorlichting over onderwerpen die ouders, onderwijs, kinderopvang of zorgorganisaties signaleren of waar vragen over zijn. We maakten kennis en gezondheidsexpertise toegankelijker en droegen bij aan een sterker netwerk met ouders en professionals. Zo zijn we door het jaar heen betrokken geweest bij meer dan 200 groepsbijeenkomsten voor ouders over (op)voeding, hechting, seksuele ontwikkeling, slapen en zindelijk worden. In de Week van de Opvoeding van 1 tot 7 oktober 2018 organiseerden we acht ouderbijeenkomsten . Ook hebben we drie thema- en netwerkbijeenkomsten georganiseerd met ongeveer 250 deelnemers voor ouders, professionals en vrijwilligers over veerkracht van kinderen, jongeren en studenten, over de aandachts-ontwikkeling in de eerste levensjaren en over pubers. We zien dat er winst te boeken is door individuele ondersteuning uit te breiden met een groepsgerichte aanpak. Bijvoorbeeld bij opvoed- en ontwikkelingsvragen van ouders en kinderen, zoals rondom driftbuien bij peuters en social mediagebruik bij pubers, maar ook begeleiding en ondersteuning bij complexe echtscheidingen. In 2018 zijn we gestart met een kwartiermaker die deze ontwikkelingen actief aanjaagt. Deze zorgt ook dat er in 2019 – samen met partijen in de stad – een aantal pilots van start gaan waarbij gewerkt wordt met vernieuwende vormen van collectieve aanpak. Een ander aspect van ouderschap is het overgaan van partnerschap naar ouderschap. De geboorte van een kind is vaak een ingrijpende verandering in het leven van jonge ouders. Om hen hierbij te ondersteunen, hebben we meegedaan aan een onderzoek van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hierbij bood de jeugdarts of -verpleegkundige in een aantal wijken een online ouderschapscursus aan jonge ouders aan. De aanleiding hiervoor was het percentage scheidingen in Utrecht dat boven het landelijk gemiddelde ligt. De eerste resultaten van het onderzoek zijn positief.

Samenwerking met partners
JGZ kan problemen in een vroeg stadium signaleren en zorgen voor een aanpak om daarmee zwaardere zorg te voorkomen. Als er toch meer of andere zorg nodig was, hebben we doorverwezen naar bijvoorbeeld het buurtteam, medische of aanvullende zorg. We hebben daarvoor de samenwerkingtussen buurtteam, huisarts, school en JGZ nog verder geïntensiveerd. Met de buurtteams Jeugd en Gezin en de betrokken ouders en kinderen hebben we bijvoorbeeld een toenemend aantal gezamenlijke gesprekken gevoerd. Op stedelijk niveau en in de wijken hebben we bijeenkomsten met de partijen in de basiszorg (JGZ, huisarts en buurtteam) georganiseerd. We leren elkaar zo beter kennen en we evalueren processen en voorkomende gevallen. Hierdoor kunnen partners elkaar beter vinden en de zorg voor het gezin beter gezamenlijk oppakken, zodat gezinnen minder ‘van de één naar de ander’ gaan.

Arbeidsmarkt
De arbeidsmarkt voor jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen is krap. In 2018 hadden we hier aandacht voor. We waren voortdurend actief met wervingvan bekwaam en bevlogen personeel en hebben gewerkt aan bekend worden bij potentiële werknemers en het creëren van aantrekkelijke werkomstandigheden.

De Inspectie Kinderopvang (IKO) toetst of de kwaliteit van kinderdagverblijven(dagopvang), buitenschoolse opvang, gastouderopvang en gastouderbureaus voldoet aan de kwaliteitseisen die de Wet kinderopvang daaraan stelt. Hiermee dragen wij bij aan goede en verantwoorde kinderopvang in Utrecht en het gezond en veilig opgroeien van de kinderen in de stad. In 2018 hebben we opnieuw alle verplichte inspecties uitgevoerd. Hierbij hebben we maatwerk geleverd door uitgebreid te inspecteren op kinderopvanglocaties waar het nodig is en minder uitgebreid waar dat kan. De kwaliteit van de aangeboden kinderopvang in Utrecht staat voorop. Dat hebben we gerealiseerd door een strenge selectie van organisaties aan de poort, goede informatievoorziening voor houders (ondernemers kinderopvang) en door klachten en signalen ter hand te nemen. We investeren in de relatie met houders door middel van nieuwsbrieven, het houden van individuele gesprekken en een bijeenkomst voor alle houders te organiseren.

2018 stond in het teken van belangrijke wijzigingen in de Wet kinderopvang (Innovatie en Kwaliteit Kinderopvang). We hebben geconstateerd dat dit relatief soepel is verlopen. Onze werkwijze is dialooggericht: we geven waar mogelijk ruimte aan de houders voor toelichting, verbetering en herstel en we houden rekening met de situatie en context van de houder. Wanneer iets niet in orde is, wordt de houder daarover geïnformeerd en, afhankelijk van de soort overtreding(en), in staat gesteld om alsnog aan de vereisten te voldoen (herstelaanbod). Zo nodig wordt er gehandhaafd op basis van de Beleidsregels toezicht en handhaving kwaliteit kinderopvang. In 2018 hebben we complexe kwesties gehad, waarbij we in enkele gevallen streng hebben moeten optreden, hetgeen onder meer leidde tot het opleggen van bestuurlijke boetes. Het grootste deel van deze boetes is opgelegd ten gevolge van de constateringen dat houders zich niet hebben gehouden aan de wettelijke eisen ten aanzien van de (verzwaarde) beroepskracht kind ratio (bkr). Hierdoor bedroeg het totaal aan opgelegde boetes dit jaar 0,16 miljoen euro.
Eind 2018 heeft de Inspectie van het Onderwijs de gemeente Utrecht voor het jaar 2017 opnieuw de A-status toegekend voor het uitvoeren van deze wettelijke taak.

De Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU) brengt voor beleidsmakers, professionals en inwoners in beeld hoe het met de gezondheid van Utrechters gaat. Op basis van deze inzichten kunnen zij nog beter afgewogen keuzes maken om gezondheid te bevorderen of te beschermen. De VMU vormt dan ook de basis voor het volksgezondheidsbeleid van de gemeente Utrecht. Eens per vier jaar vatten we alle ontwikkelingen samen in het Utrechts Gezondheidsprofiel. In 2018 hebben we tijdens een druk bezocht symposium het Utrechts Gezondheidsprofiel 2018en tien bijbehorendewijkgezondheidsprofielengepresenteerd aan de stad. In de lokale media is hier aandacht aan besteed en de Economic Board Utrecht vond dat: “Het gezondheidsprofiel schetst een duidelijk beeld <…> en brengt daarbij zowel krachten als kansen als het gaat om de gezondheid van inwoners van Utrecht in beeld.” Meer weten over de totstandkoming van het Utrechts gezondheidsprofiel? Bekijk deze animatie. De hoofdlijnen van het Utrechts Gezondheidsprofiel 2018 zijn de volgende.

Met het verschijnen van het Utrechts gezondheidsprofiel 2018 zijn ook veel teksten en open datasets op Volksgezondheidsmonitorgeactualiseerd of nieuw toegevoegd. Maandelijks is in 2018 de website gemiddeld ruim 2.300 keer bezocht, bijna 1.800 unieke bezoekers: een verdubbeling ten opzichte van 2017. Het Utrechts gezondheidsprofiel en de andere VMU-specials zijn ook bedoeld om dwarsverbanden tussen de verschillende factoren die gezondheid beïnvloeden, inzichtelijk te maken.

We hebben de resultaten van de Jeugdmonitor schooljaar 2017-2018 gepubliceerd en de folder over de gezondheidssituatie van de Utrechtse jeugdis uitgebracht. Aanvullend op het Utrechts gezondheidsprofiel is daarnaast nog een speciale uitgave gepubliceerd over Utrechters met problemen op meerdere leefgebieden.

Continu werken wij aan de verbetering van onderzoeksgegevens en analysetechnieken. In 2018 zijn wij  bijvoorbeeld gestart met nieuwe onderzoeken naar toekomstprognoses voor gezondheid en het combineren van diverse dataregistraties om beter zicht te krijgen op jongeren in kwetsbare posities. De samenwerking met lokale partners en kennisinstellingen geeft hieraan een positieve impuls. Nieuw in dit netwerk is de samenwerking met gezondheidscentra en UMCu Julius Centrum om beter gebruik te kunnen maken van onder andere huisartsendata in onze stad.

Sociaal medische zorg
In 2018 hielden we drie keer per week een sociaal-medisch spreekuur voor dak- en thuislozen. Tijdens deze spreekuren vonden ongeveer 22 consulten per week plaats, waarbij in 2018 187 nieuwe personen zich meldden. Deze spreekuren zijn sinds december verhuisd van het Catharijnehuis naar Herstart. Herstart is een nieuwe inloop voor daklozen, waar ook het stadsteam zit. Een sociaal verpleegkundige maakt onderdeel uit van dit team om korte lijnen tussen de sociaal medische zorg en andere organisaties te organiseren.

Voor het verbeteren van de toegang tot reguliere huisartsenzorg is de pilot ‘Brug naar de wijk’ voorbereid die in 2019 start. Zes huisartspraktijken hebben interesse om deel te nemen aan deze pilot. Een projectgroep is samengesteld bestaande uit vier artsen, twee verpleegkundigen en de Universiteit Utrecht. De doelgroep participeert in een klankbordgroep.

Woonhygiëne
Dit jaar ontvingen we ruim één keer per week een melding over een vervuilde of overvolle woning. Veel van deze meldingen hebben betrekking op mensen met een licht verstandelijke beperking. Daarnaast zien we een toenemend aantal meldingen waarbij er al diverse partijen uit de hulpverlening betrokken zijn, maar het niet lukt de woonsituatie te verbeteren. In deze gevallen consulteerden hulpverleners de expertise van onze sociaal-verpleegkundigen.

Verslavingszorg
Voor 45 mensen met heroïne als hoofdmiddel van verslaving is een behandeling met heroïne onder medisch toezicht aangeboden, conform de richtlijn en onder toezicht van de Inspectie.
Via online en persoonlijke contacten, de inzet van maatjes (Unity), advisering en door aansluiting op initiatieven als NIX18 en Ik pas! is preventie en voorlichting gegeven aan jongeren, jong volwassenen, ouders en professionals. Via de spreekuren van het Drugs Informatie Monitoring Systeem zijn trends in het middelengebruik gevolgd, in het bijzonder het gebruik van pillen en andere drugs in het uitgaansleven. Daarnaast is expertise ingebracht bij de verhuizing van Arkin/Jellinek van de ABC-straat naar de Wittevrouwenkade en de Arthur van Schendelstraat. Informatieavonden zijn gehouden en waar nodig zijn afspraken gemaakt over omgevingsbeheer met het oog op de veiligheid en leefbaarheid in de directe en wijdere omgeving van de nieuwe hulpverleningslocaties.

Prostitutie
In 2018 hebben wij verder gewerkt aan de uitvoering van motie 147, 'Perspectief voor de tippelaars'. Onderzoeksbureau IVO interviewde in dit kader sekswerkers op De Baan, om zicht te geven op afbouwkansen en –mogelijkheden vanuit het perspectief van de sekswerkers zelf. In het coalitieakkoord 2018-2022 is aangegeven dat de tippelzone uiterlijk 1 juli 2021 gesloten is. Daarom is in oktober 2018 besloten om geen nieuwe vergunningaanvragen meer in behandeling te nemen. De huidige groep van 55 vergunninghouders krijgt de mogelijkheid om via individuele begeleidingsplannen toe te werken naar een leven zonder De Baan. Bureau De Participatieformule heeft via een meervoudig onderhandse aanbesteding deze opdracht gekregen.

Procesregie en advisering bij ingewikkelde casuïstiek
Naast bovengenoemde taken, de bindingscommissie en de uitvoering van de regionale toegang voor maatschappelijke opvang en beschermd wonen, denken we mee bij de aanpak van meervoudige knelpunten in de zorg voor kwetsbare doelgroepen. Het gaat om de ontwikkeling van werkprocessen en beleid, in nauwe samenwerking met mensen in de uitvoering, beleidsmedewerkers en ketenpartners. Dit jaar is onder andere ingezet op het voorkomen van terugval in dakloosheid en aanpak gericht op financiële problematiek die uitstroom uit de maatschappelijke opvang en beschermd wonen belemmert. Daarnaast hebben wij meegewerkt aan de voorbereiding van de opening van Herstart en van de aanbesteding van de daklozenopvang in 2020.

Tevens adviseerden we bij ingewikkelde casuïstiek waarbij hulpverleners vastlopen, omdat men bijvoorbeeld niet goed kan functioneren in de keten of het beleid onvoldoende houvast biedt. In een aantal gevallen gaat het in deze meervoudige probleemgevallen over mensen die niet alleen zelf kwetsbaar zijn maar ook veel onrust in voorzieningen, in de wijk of op straat veroorzaken door overlastgevend of intimiderend gedrag. In dit kader werkt Volksgezondheid samen met Veiligheid, onder andere het Veiligheidshuis, om tot een gezamenlijke aanpak te komen, waarin zowel het veiligheidsaspect als het zorgaspect meegewogen wordt.